beeld 2010, situatie met Marokkanentuig is ernstig toegenomen

Gouda, Culemborg, Utrecht en Amsterdam staan synoniem voor Marokkanen-problematiek. Soortgelijke problemen in tientallen andere gemeenten onttrekken zich veelal aan het zicht – maar ze zijn er wel. ‘Escalatie dreigt.’

In de nacht van 13 op 14 maart wordt in Veenendaal een 21-jarige jongen aangevallen door vier Marokkaanse jongens. ‘Ik heb net een mail gekregen van zijn ouders’, vertelt VVD-raadslid Arianne Hollander. ‘Die jongen is geschopt en geslagen, van zijn kleding ontdaan, op de spoorrails gelegd en gedwongen zijn pincode te geven. Zijn rekening is geplunderd en hij is naakt naar huis gestuurd. Twee weken geleden gebeurde ook al zoiets, maar die jongen is toen ook nog met een mes gestoken, omdat hij de verkeerde pincode gaf. Dit is enorm gewelddadig gedrag. Daar stuur je toch geen straatcoaches op af?!’

Het is niet het eerste incident in zijn soort in de Gelderse gemeente (60 duizend inwoners). Op 17 juni 2009 vraagt toenmalig VVD-raadslid Kees Lochtenberg in een commissievergadering om de ‘Marokkaanse jongeren die het centrum van Veenendaal terroriseren’ eindelijk eens aan te pakken. ‘De groepjes Marokkanen dagen met een man of zes iemand uit en slaan hem dan in elkaar’, aldus de VVD’er toen.

‘Wat er hier gebeurt kun je al lang geen incidenten meer noemen, en het neemt steeds ernstiger vormen aan’, zegt VVD-fractievoorzitter Hollander nu. ‘Men weet heel goed om wie het gaat, maar je hoort nooit dat er iemand wordt gepakt.’ De VVD wil meer politie en mobiele camera’s. De fractie heeft burgemeester Elzenga naar aanleiding van het laatste geweldsincident schriftelijke vragen gesteld: ‘Voor je het weet is Veenendaal het tweede Culemborg.’

Ernstige incidenten

Wie ‘Marokkanen-problematiek’ zegt, denkt aan Gouda, aan Kanaleneiland in Utrecht, aan Amsterdam- West of – inderdaad - aan Culemborg. De vraag is hoe terecht dat is. Culemborg en Gouda hadden de pech dat ze volop in de schijnwerpers belandden. Elders zijn er minstens zo ernstige incidenten geweest.

Neem Roosendaal (74 duizend inwoners). Marokkaanse ‘jongens van de straat’ zorgen ook daar voor veel overlast: ‘Rouwstoeten worden verstoord, eigendommen worden vernield, met scooters wordt gecrost, territorium wordt geclaimd, uitgaanspubliek wordt lastiggevallen en burgers worden gemolesteerd. Ook agenten worden beledigd, geïntimideerd, bespuugd en uitgedaagd. De kwaliteit van het woon- en leefklimaat holt achteruit’, schrijft burgemeester Marijnen op 29 juli 2009 in een brief aan minister Van der Laan (WWI). Hij verzoekt om 5,4 ton subsidie voor straatcoaches en gezinsmanagers. ‘De burgers van de overlastwijken geven aan de overlast, criminaliteit en intimidatie meer dan zat te zijn. Dit geldt ook voor de politiemedewerkers. Het is niet langer verantwoord om deze situatie te laten bestaan. Het vertrouwen in de gemeente en de politie staat op het spel en escalatie ligt op de loer.’

De brief uit Roosendaal is er een van vele. In juli 2009 kunnen gemeenten plannen indienen voor de aanpak van de ‘Marokkaans-Nederlandse risicojongeren’. Van der Laan had enkele miljoenen te verdelen voor straatcoaches en gezinscoaches. Binnenlands Bestuur vroeg de subsidieaanvragen op van de 22 ‘Marokkanengemeenten’ die in oktober 2009 een convenant hebben ondertekend om de overlast aan te pakken, plus de correspondentie met enkele andere plaatsen zoals Enschede, Roermond en Zaltbommel. De brieven gaan vergezeld van beleidsplannen en een schets van de lokale situatie. Het is een ontluisterende bloemlezing van vaak al jaren slepende provocaties, treiterijen, intimidatie, geweld, en - veel - brandstichting.

Zoals in Gorinchem (34 duizend inwoners). Tussen september 2008 en maart 2009 sticht een groep jongeren, ‘meest van Marokkaanse afkomst’, herhaaldelijk brand en hindert vervolgens de brandweer. ‘Tot aan de maand februari hebben zich meerdere incidenten voorgedaan als brandstichting, vernielingen, intimidatie en overlast, bedreigingen, diefstallen, geweldpleging en verzet tegen de politie’, schrijft burgemeester Piet IJssels. De probleemgroep in Gorinchem telt zo’n 65 jongens van 16 tot 25 jaar. Tweederde is Marokkaans- Nederlands, eenderde is Turks-Nederlands. 80 procent van hen is in aanraking geweest met Justitie, 60 procent is bekend bij Bureau Leerplicht, velen zijn werkloos. Allemaal zijn ze geboren in Gorinchem, meldt de burgemeester.

Oosterhout, nog zo’n gemeente. In 2007 en 2008 vallen ‘grote groepen jonge Marokkaanse jongeren bezoekers en winkeliers in het winkelcentrum lastig’, blijkt uit een ‘incidentenoverzicht’. In mei 2008 vallen Marokkaanse jongeren de wijkagent aan. ‘De spanningen tussen politie en Marokkaanse jongeren lopen hierdoor erg hoog op.’ Een winkelier wordt in elkaar geslagen, het Marokkaanse ontmoetingscentrum De Bunthoef verwerft de bijnaam ‘rovershol’. Begin 2009 gaan Marokkaanse jongeren uit Oosterhout en Marokkaanse jongeren uit Breda massaal op de vuist. Op 13 september wordt brand gesticht in het kantoor van De Bunthoef en worden de banden van de bewakingsauto kapot gesneden, op 11 oktober vliegt er een vuurwerkbom naar binnen en wordt de harde schijf van de beveiligingscamera vernield. Als 2 dagen later een vuurwerkpijl naar binnen vliegt in een nabijgelegen woning, kondigt de burgemeester een samenscholingsverbod af.

Ook in Oosterhout komt het rumoer bepaald niet uit de lucht vallen. Al in 1999 constateert de gemeente dat de ‘problematiek van Marokkaanse jongeren zo ingewikkeld en weerbarstig is dat incidentele maatregelen geen soelaas bieden’. 9 jaar later, in 2008, kampt Oosterhout nog steeds met een groep van vijftien criminele, overwegend Marokkaanse jongens die ‘delicten plegen om het financiële gewin en daarbij de toepassing van geweld niet schuwen’. De ambitie is die lijst voor eind 2009 te reduceren tot tien, ‘met andere woorden te voorkomen dat de lijst van onderop aangroeit’. Het jongerenwerk moet zich meer richten op de ‘aanstormende boefjes’, schrijft de gemeente aan Van der Laan.

Oosterhout stipt nog iets anders aan: ‘We zien dat er jongeren zijn die zich na een zeer turbulente periode van (zwaar) criminele gedragingen zeer vroom gaan gedragen.’ Zonder de Marokkanen met naam te noemen (‘overlastgevende niet-westerse allochtonen’) legt de gemeente uit hoe er een voedingsbodem is ontstaan voor islamitisch radicalisme. De Brabantse gemeente met 54 duizend inwoners ontwikkelt zelfs een eigen aanpak: de ‘Oosterhoutse methode tegen radicalisering’.

Veldslag

Ruim 30 kilometer oostelijker: Den Bosch. Op 8 april 2009 is die stad het toneel van een veldslag tussen twee groepen Marokkanen. Daarbij valt een dode: de 25-jarige Youssef Chahbouni wordt door het hoofd geschoten. De betreffende jeugdgroepen doen aan auto-inbraken, drugshandel, loverboy-praktijken en beroven henneptelers, aldus de verhalen in de regionale pers. Het is het ernstigste, maar bij lange na niet het eerste incident rond Marokkanen. Al in oktober 2005 presenteren gemeente en OM in Den Bosch Wacha! Plan van Aanpak Marokkaanse jongeren 2005-2010. Dat is weer de opvolger van Actieplan Marokkaanse jongeren 1999-2002.

Ondanks alle inspanningen wordt de groep overlastgevende Marokkaanse jongeren groter, constateren gemeente en OM in 2005. In haar Veiligheidsplan 2010-2014 becijfert de gemeente dat 43 procent van alle Bossche veelplegers tussen 18 en 24 jaar van Marokkaanse afkomst is. De gemeente doet nog een opmerkelijke constatering: ‘De jongeren komen over het algemeen uit niet-criminele gezinnen, dit in tegenstelling tot de achtergronden van veel autochtone criminele jongeren.’

Uit de brieven van de Marokkanengemeenten komt een aantal constante factoren naar voren. Menig burgemeester wijst er op dat de nieuwe generatie probleemjongeren al weer klaar staat én dat de overlastgevers steeds jonger worden. Tal van gemeenten wijzen op de snelle groei van de Marokkaanse bevolkingsgroepen, veelal geconcentreerd in de armste wijken, en op de slechte voorbeeldwerking die uitgaat van de huidige generatie overlastgevers.

Eindhoven rekent de minister voor dat het aantal Marokkanen in de stad in 15 jaar met 85 procent is gestegen: van 2836 in 1993 naar 5266 in 2008. Binnen 10 jaar zal het aantal Marokkaanse jongeren in Eindhoven verdubbelen. 10 procent van de huidige generatie Marokkanen tot 18 jaar staat als verdachte te boek. ‘Bij een gelijkblijvende trend mag dus verwacht worden dat de komende 10 jaar een verdere toename van het aantal verdachten in deze groep zal optreden’, waarschuwt burgemeester Van Gijzel. Roosendaal voorspelt dat de Marokkaanse gemeenschap binnen haar grenzen blijft groeien, onder meer door immigratie en het feit dat Marokkaanse vrouwen gemiddeld anderhalf keer zoveel kinderen krijgen als Nederlandse vrouwen, stelt Eindhoven.

De jeugdproblematiek in Roosendaal is nauw verweven met de drugshandel, meldt burgemeester Marijnen in zijn brief aan de minister. ‘De drugshandel is zeer lucratief en infecteert in toenemende mate de overige jeugdgroepen, en lijkt ook te leiden tot nieuwe en steeds jongere aanwas.’ Dat laatste blijkt ook een breed gedeelde zorg: vrijwel alle gemeenten signaleren dat de Marokkaanse kinderen steeds jonger op het verkeerde pad belanden.

Tilburg: ‘De politie geeft aan dat zij bij de jongste kinderen in Marokkaanse gezinnen, en dan vooral bij de jongetjes van 8 tot 10 jaar, al problematische gevallen ziet. Beginnend met hangen op straat, overlastgevend en uitdagend gedrag, gaat een deel van hen tussen de 12 en de 16 jaar over op daadwerkelijke criminaliteit, met name inbraak, diefstal, ramkraken en geweldsdelicten.’ Roermond schrijft dat ‘de jongere jongens van 12 tot 14 jaar ’s avonds op een bankje in de wijk zitten met de hardnekkige criminelen. In rap tempo kopieert de jeugd het gedrag van de ouderen.’

Etniciteit

De gemeente Amersfoort verrichtte eind 2004 al eigen onderzoek naar de etniciteit van ‘haar’ verdachten. Ruim 40 procent van de Marokkaanse jongens van 15 tot en met 17 jaar bleek een politiedossier te bezitten. Antillianen en Somaliërs scoorden ook zeer hoog. ‘In verband met ethische bezwaren is dit onderzoek in die vorm niet meer uitgevoerd’, liet Amersfoort vorig jaar overigens weten aan WWI.

Oosterhout meldt dat een tiental Marokkaanse gezinnen zich zélf ‘ernstig zorgen maakt over hun jongeren en de aanzuigende werking van criminele straatgroepen. Zij willen hun kinderen uit de buurt van die groepen houden, maar eenmaal op straat verliezen ze de controle’, zo motiveert de gemeente haar vraag om subsidie voor twee gezinscoaches.

Helmond bericht de minister over een ‘groeitraject’ waarbij Marokkaanse jongeren steeds worden ‘opgeleid’ in de criminaliteit door hun voorgangers. ‘Diverse keren is gesignaleerd dat kinderen van 11, 12 jaar door de ouderen werden uitgestuurd om winkeldiefstallen te plegen. Het is een proces dat zich periodiek herhaalt binnen Helmond’, schrijft burgemeester Jacobs. Oudere jongens leggen de groepsnormen dwingend op. ‘Zo niet, dan ben je een tegenstander, een verrader.’

Amsterdam noemt het hinderlijk gedrag in haar brief zelfs ‘overerfelijk’: ‘Jongeren onder de 12 jaar volgen oudere broers, neven, buurjongens.’ Doortastend optreden lijkt menigmaal averechts te werken, hebben diverse gemeenten ervaren. Ede spreekt van een ‘verharding’ in de opstelling van de jongeren. Er hebben zich ‘acute bedreigingen van politiemensen’ voorgedaan en er is een ‘groot aantal auto’s in brand gestoken’.

Burgemeester De Graaff van Nijmegen rapporteert op 7 september 2009 hoe hard optreden de overlast wat heeft verminderd, maar inmiddels ‘lopen de spanningen in de wijk weer op en worden er auto’s in brand gestoken’. En: ‘De vraag is of het herstellen van verhoudingen in de wijk nog haalbaar is zonder een intensieve repressieve aanpak.’ Zo’n aanpak zal leiden tot ‘veel onrust in de wijk’, voorspelt De Graaff.

Opvallend is hoe beducht sommige gemeenten zijn voor negatieve beeldvorming. Zo heeft Culemborg er alles aan gedaan om het ‘steeds groter wordende openbareordeprobleem’ uit de schijnwerpers te houden. Eind 2008, een jaar voor de recente onlusten, zat Culemborg al met negen andere gemeenten en vier ministers in Den Haag aan tafel. ‘Na afloop van het gesprek en de periode er na is Culemborg ten aanzien van de problematiek tot onze tevredenheid niet of nauwelijks in de media gekomen’, schrijft burgemeester Roland van Schelven op 11 maart 2009 aan minister Van der Laan.

‘In Culemborg kiezen wij er bewust voor om naar buiten toe terughoudend te zijn met informatie met betrekking tot onze Marokkaanse probleemjongeren. Hiermee trachten wij te voorkomen dat de gemeente Culemborg wordt “gelabeld” en het veiligheidsgevoel van onze burgers negatief wordt beïnvloed.’ De minister krijgt dan ook het verzoek om ‘terughoudend’ met de betreffende brief om te gaan waarin wordt gevraagd om subsidie voor een ketenregisseur.

Zeist schrijft dat het ‘vol meedoen met de door het Rijk geregisseerde aanpak en middelentoedeling een risico inhoudt voor een succesvolle aanpak. Het kan immers leiden tot ongewenste beeldvorming van Zeist en de 3200 inwoners van Marokkaanse origine. Het kan die laatste groep ook van ons vervreemden.’ Nieuw is de angst voor krantenkoppen niet. In 2006 wordt een Straatspeeldag in Maassluis afgeblazen wegens ettergedrag van Marokkaanse jongetjes. Daarna loopt het uit de hand en ontstaan relletjes.

Burgemeester Karssen wil de zaak in beslotenheid bespreken in het fractievoorzittersberaad want ‘dit soort dingen moet je met rust en enige terughoudendheid bespreken’. De kwestie is een ‘incident’, hij ‘had geen behoefte om hiermee de publiciteit te halen’ en hij ‘wil geen hetze in de stad’, aldus het verslag van een commissievergadering. Volgens raadsleden is het ‘duidelijk dat men de greep op de jonge jongens kwijt is. Ze erkennen geen gezag.’ De problemen zijn volgens de raad ‘al jaren aan de gang’. In een veiligheidsnotitie van 2 jaar eerder schrijft de gemeente: ‘Overlast Marokkaanse jeugd: intimidatie, vernieling, vervuiling. In 2002 64,4 procent van Marokkaanse jongeren betrokken bij 18 procent van het totaal geregistreerde incidenten met jeugdigen in Maassluis (445).’ In 2004 start een speciaal project ‘om de onrust en de overlast terug te dringen die veroorzaakt wordt door Marokkaanse jongeren’.

In de brieven en de plannen van aanpak schetsen de gemeenten ook oplossingen. Dat ingrijpen in de Marokkaanse gezinnen en hulp bij de opvoeding nodig is, staat voor alle gemeenten buiten kijf. Daarnaast vormen straatcoaches een belangrijke component. Die coaches moeten het ‘handhavingsgat’ opvullen dat is ontstaan als gevolg van capaciteitsgebrek bij de politie. De politie moet in hun visie dan optreden tegen ‘overtreding van wettelijke normen’. De straatcoaches zijn er voor ‘ernstige overtreding van sociale normen’ en gemeentelijke toezichthouders voor ‘lichte overtreding van sociale normen’. Het jongerenwerk moet zich bezighouden met hulpverlening en vrijetijdbesteding, schrijft burgemeester Wolfsen van Utrecht aan zijn partijgenoot Van der Laan.

Ook burgemeester Van Schelven van Culemborg rept al in juni 2009 over een ‘gat dat is ontstaan tussen de politie en de overige partners (jongerenwerkers, gemeente, woningcorporaties etc.) Dit gat is de oorzaak voor een steeds groter wordend openbaar orde-probleem in Culemborg.’ 3 maanden later staat de wijk Terweijde in vuur en vlam.

Verantwoording
Binnenlands Bestuur vroeg aan het Ministerie van WWI om alle correspondentie over de totstandkoming van het Marokkanen- convenant. In dat document spraken 22 gemeenten af de handen ineen te slaan om de overlast van ‘Marokkaans-Nederlandse risicojongeren’ aan te pakken. De 22 gemeenten werden door Binnenlands Bestuur ook afzonderlijk benaderd. Alle gemeenten reageerden, sommige uitgebreid, andere summier (Rotterdam: ‘Wij hebben een helder beeld van wat er leeft. Wanneer er incidenten zijn, grijpen we direct in. We laten het nooit zo ver komen dat er sprake is van een onleefbare situatie.’) Onderzoeksbureau UZ3 verzamelde bij het CBS de relevante cijfers over de Marokkaanse gemeenschap.