Lichte toename racistische incidenten. Afstand tussen PVV en extreemrechts neemt af

09 december 2014 | 14:40

Bij de politie, het OM en de rechtbanken zijn in 2013 in totaal 2189 incidenten met een racistisch karakter gemeld. Dit betekent een toename van 5% ten opzichte van vorig jaar. Tweederde van de daders van zowel racistische als antisemitische incidenten is autochtoon.
Het aantal racistische en vooral het aantal antisemitische scheldincidenten nam af ten opzichte van eerdere jaren. De antisemitische scheldincidenten zijn voor een belangrijk deel voetbalgerelateerd. Het aantal incidenten van intentioneel antisemitisme nam iets toe tot 61 incidenten.
In 2013 zijn er 150 incidenten van moslimdiscriminatie geregistreerd. Het gaat hierbij voornamelijk om scheldincidenten (115) en daarnaast om 35 incidenten van intentionele moslimdiscriminatie.
De afstand tussen klassiek extreemrechtse formaties en de PVV is afgenomen.

Dat is te lezen in de derde editie van de rapportage Racisme, antisemitisme, en extreemrechts geweld in Nederland die het Verwey Jonker instituut heeft samengesteld in opdracht van de Anne Frank Stichting.

Deze rapportage geeft een cijfermatig beeld van meldingen van antisemitisme, racisme en extreemrechts geweld in het jaar 2013 in Nederland. Daarnaast worden de trends op deze thema’s tussen 2010 en 2013 weergegeven. De data zijn afkomstig van de Nederlandse politiekorpsen (verzameld in de BVH, de Basisvoorziening Handhaving), het Openbaar Ministerie en de rechtbanken (verzameld door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC)).

Hieronder enkele opvallende algemene conclusies uit het rapport.

Algemeen

• In 2013 zijn in totaal 2189 incidenten met een racistisch karakter gevonden in de BVH. In 2012 betrif het 2077 incidenten.
• Het grootste deel van de incidenten uit een steekproef van 152 bestaat uit incidenten waarbij het gaat om (een gevoel) van ongelijke behandeling. Soms is de ongelijke behandeling duidelijk, zn andere gevallen is het onduidelijker en in weer andere gevallen is het de vraag of het werkelijk gaat om ongelijke behandeling, of dat het wordt gebruikt om de andere partij in een kwaad daglicht te stellen. 
• Het aantal antisemitische en racistische scheldincidenten nam af ten opzichte van eerdere jaren.Het aantal incidenten van antisemitisch schelden neemt daarbij sterker af dan de incidenten van racistisch schelden.
• Racistisch schelden kwam volgens de gegevens in de BVH in 2013 ongeveer even vaak voor als in 2012: 1346 keer.
• De antsemitische scheldincidenten hebben weliswaar een antisemitische connotatie, maar zijn meestal ongericht. Ze zijn niet specifiek gericht tegen joden. Bij racistisch schelden ligt dit anders. De meeste racistische scheldpartijen zijn namelijk gericht tegen iemand met een andere raciale, culturele of etnische achtergrond.
• Verreweg de meeste antisemitische en racistische incidenten vinden plaats in de drie grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, zowel absoluut als relatief (per 1000 inwoners van 12 jaar en ouder).
• In Amsterdam komen duidelijk veel minder antisemitische scheldincidenten voor, maar veel meer racistische incidenten dan in Rotterdam en Den Haag.
• Andere gemeenten waar relatief de meeste antisemitische en racistische incidenten plaatsvinden zijn Gouda, Leiden, Utrecht en Dordrecht.
• Het verwachte Zwarte Piet-effect is in 2013 uitgebleven, maar zal in 2014 zijn toegenomen
• De ontwikkelingen rond het conflict in Gaza zullen in 2014 een stijging laten zien van antisemitische incidenten.
• Naar verwachting zal er in de volgende monitor ook een stijging te zien zijn van het aantal racistische incidenten onder invloed van de uitspraken van Geert Wilders over Marokkanen tijdens de verkiezingsbijeenkomst van zijn partij op 19 maart 2013. 

Daders: bijna 2/3 is autochtoon

In absolute aantallen zijn racisme en antisemitisme vooral een autochtoon probleem: van alle type incidenten is bijna 2/3 van de daders (64,9%) autochtoon. Bij racisme en intentioneel antisemitisme is het percentage autochtone daders iets meer dan 2/3, bij het antisemitisch en racisctisch schelden ligt het autochtone aandeel iets onder 2/3. 

Na autochtone daders vormen de West-Europeanen met 8% van de daders de grootste groep, gevolgd door de Marokkaanse Nederlanders (7,1%) en de Turkse Nederlanders (6,4%).  In vergelijking met de bevolkingssamenstelling is er onder westerse en niet-westerse allochtonen sprake van een lichte oververtegenwoordiging. 

Antisemitisme

Het aantal incidenten van intentioneel antisemitisme nam iets toe tot 61 incidenten (was 58 in 2012). Bij de incidenten van intentioneel antisemitisme blijft het meestal bij schelden, beledigen en bedreigen. Bij slechts enkele van de intentioneel antisemitische incidenten ging het om materiële schade of fysiek geweld.

De 61 incidenten van intentioneel racisme betreffen:

1. belediging en bedreiging van Joden, waarbij met zekerheid te stellen is dat de dader kennis had van de Joodse achtergrond van het slachtoffer (35 incidenten in 2012, 48 incidenten in 2013). De dader is vaak een bekende is van het slachtoffer, bijvoorbeeld buren, die het slachtoffer bedreigen of beledigen.

2. bekladding of bekrassing met antisemitische tekens of leuzen op Joodse locaties of locaties die te maken hebben met de Tweede Wereldoorlog (20 incidenten in 2012, elf incidenten in 2013)

3. het scanderen van antisemitische leuzen en/of provoceren op Joodse feestdagen, rondom (bijeenkomsten in) synagogen, of op 4 of 5 mei tijdens herdenkingsdiensten van de Tweede Wereldoorlog (twee incidenten). Het ging beide keren om een persoon die ‘Hamas Hamas Joden aan het gas’ riep terwijl hij bij een synagoge stond.

Het aantal incidenten van antisemitisch schelden neemt sinds 2010 af. Het is tussen 2012 en 2013 licht afgenomen tot 872 incidenten in 2013 en gebeurt vooral veel in de regio’s Rotterdam en Den Haag en lijkt volgens de schrijvers van het rapport sterk samen te hangen met het voetbalhooliganisme in deze regio’s. De daders 

Moslimdiscriminatie

In het rapport wordt dit jaar ook gesproken over 'moslimdiscriminatie'. Daar is niet, zoals bij antisemitisme het geval is, een speciaal hoofdstuk aan gewijd. Ook wordt er geen vergelijking getrokken met eerdere jaren zodat het onduidelijk is of er sprake is van een toename of afname van geregistreerde incidenten.  

In 2013 zijn er 150 incidenten van moslimdiscriminatie geregistreerd. Het gaat hierbij voornamelijk om scheldincidenten (115) en daarnaast om 35 incidenten van intentionele moslimdiscriminatie. Bij de incidenten van intentionele moslimdiscriminatie gaat het vooral om brandstichting bij, en vernielingen en bekladdingen van moskeeën. Het moslimschelden vindt vooral plaats tussen onbekenden. Moslimdiscriminatie vindt relatief vaak tussen buren plaats. 

Alleen het (vermoeden van) moslim-zijn kan al voldoende zijn om uit te schelden. Moslima’s die een hoofddoek dragen worden het vaakst uitgescholden en ambtenaren in functie met een (vermeende) moslimachtergrond moeten het ook ontgelden.

Extreemrechts en de PVV

In het rapport is ook een hoofdstuk over exreemrechts opgenomen. Dit hoofdstuk is geschreven door de Anne Frankstichting. 

Het klassiek rechtsextremisme in Nederland is volgens de schrijvers gering in omvang en marginaal van betekenis, maar heeft zich in 2013 wel enigszins ontwikkeld. Er is sprake van een kleine toename van de actieve aanhang en een iets grotere slagkracht in de vorm van een toename van het aantal extreemrechtse demonstraties. Het geweld met een extreemrechtse achtergrond nam enigszins toe (van dertien naar zeventien incidenten) door een toename van het aantal doelbekladdingen. 

De afstand tussen klassiek extreemrechtse formaties en de PVV is volgens de Anne Frankstichting afgenomen. 

De PVV is in ideologisch opzicht opgeschoven. De Anne Frank Stichting constateert een verschuiving van islamkritiek naar kritiek op specifieke bevolkingsgroepen (vooral Marokkanen), waarmee de afbakening van het ‘eigene’ en het ‘vreemde’ door vertegenwoordigers van de partij verschoven is. 

Daarnaast zoekt de PVV samenwerking in een Europees netwerk van partijen dat niet alleen binnen de door ons gehanteerde definitie van klassiek extreemrechts vallen, maar tot voor kort ook door de PVV zelf op afstand werden gehouden vanwege hun extreme of racistische gedachtengoed.

Ook waren  er vertegenwoordigers van zo goed als alle klassiek extreemrechtse formaties in Nederland aanwezig te zijn bij de enige
publieke manifestatie van de PVV in 2013, een demonstratie in Den Haag tegen het beleid van kabinet Rutte II.

De Anne Frankstichting noemt de PVV zelf nog niet klassiek extreemrechts. "De afstand tot anti-parlementaire, antisemitische en neonazistische ideeën en groepen blijft daarvoor te groot. Maar in 2013 is de afstand wel afgenomen tussen de PVV en partijen en groepen die dergelijke ideeën wel in
meer of mindere mate huldigen."

Weinig veroordelingen
Opvallend is dat strafrechtelijke discriminatieartikelen door justitie weinig worden gebruikt. Van de 4283 incidenten uit 2013 werden door justitie maar 36 incidenten als strafbare discriminatie bestempeld (1,6%). Onderzoek naar de justitiële aanpak van racisme en antisemitisme laat zien dat de inzet van de strafrechtelijke discriminatieverboden zeer beperkt is. Vaker kiest het OM voor strafrechtelijk minder zware alternatieven, zoals belediging of bedreiging. Waarom dit zo is, is niet onderzocht.