Factcheck: toename van racisme op internet?

'Racisme op het internet neemt fors toe' kopte het AD op 10 oktober 2015. Andere media namen dit nieuws direct over, maar klopt het ook?

Het AD baseerde haar bericht op cijfers van het Meldpunt Internet Discriminatie (MiND), dat in de eerste 9 maanden ruim driehonderd klachten ontving over racistische uitingen op het net. Vorig jaar waren dat er 183, dit is een stijging van 64 procent.

Van de driehonderd meldingen ging bijna twee derde over discriminatie op ras of godsdienst. Titus Visser, directeur van MiND, laat in het AD weten dat hij de vluchtelingenproblematiek als een belangrijke oorzaak ziet.

Klopt het ook?

MiND, dat in 2013 door het kabinet werd ingesteld, heeft opvallend meer meldingen ontvangen dan vorig jaar, toen het in een heel jaar 304 meldingen ontving, waarvan er 100 strafbaar waren. Ieder die wel eens een paar uur op sociale media heeft doorgebracht weet dat dit een heel erg laag aantal is. Bovendien was 2014 het jaar van onder andere de 'minder minder' uitspraak van Wilders, de oorlog in Gaza, demonstrerende IS-aanhangers en de verhitte Zwarte Pietendiscussie. De directeur van het MiND, Visser, beaamt overigens in het AD ook dat het werkelijke aantal discriminerende uitingen op internet veel groter is. ,,Als je gaat speuren, kun je zo duizenden gevallen er uit pakken. Dat is echter niet onze taak,' zegt hij.

Dat er veel meldingen naar aanleiding van de vluchtelingenproblematiek komen, klinkt plausibel. Het andere meldpunt internet discriminatie, het MDI, zag dit voorjaar nog een andere oorzaak:  de eerste twee maanden van 2015 sprake was er bij het MDI sprake van een forse stijging van moslimdiscriminatie. In januari en februari 2015 had het MDI al 103 meldingen over haat tegen moslims ontvangen, waarschijnlijk vanwege de aanslagen in Parijs in januari. Het MDI ontvangt sinds 2012 geen overheidssteun meer, maar ontving de afgelopen jaren nog wel ruim 1000 meldingen per jaar.

Het aantal meldingen bij MiND en het MDI vormen geen betrouwbare graadmeter. Dat geldt ook voor de  'harde cijfers' van andere anti discriminatievoorzieningen, inclusief het CIDI of de meldpunten islamofobie. De cijfers van deze instellingen vertellen alleen hoe vaak er bij een bepaald meldpunt melding is gedaan. Niet meer en niet minder. De cijfers kunnen een indicatie geven van de toename of de afname van de discriminatie van bepaalde groepen, maar dat hoeft niet.

De cijfers zeggen ook wat over de bekendheid met de mogelijkheden om melding te maken van discriminatie, over het vertrouwen dat mensen in bepaalde meldpunten hebben of meer in het algemeen over de aangiftebereidheid onder de slachtoffers van discriminatie.
Deze aangiftebereidheid wordt groter wanneer slachtoffers het idee hebben dat er door meldpunten en politie en justitie ook wat met hun aangifte wordt gedaan, maar kan ook groeien wanneer er door veel mensen in de directe omgeving melding/aangifte wordt gedaan of wanneer er via (sociale) media wordt opgeroepen aangifte te doen. Ook een campagne om discriminatie te melden en bekendheid te geven aan anti-discriminatievoorzieningen kan leiden tot een (tijdelijke) stijging van de meldingen.
Over het algemeen is de aangiftebereidheid in Nederlandheel laag. Tegelijk is de 'ervaren discriminatie' hoog. De cijfers in jaarverslagen van antidiscriminatievoorzieningen kunnen dan ook nooit meer dan een indicatie vormen.

Conclusie

De kop van het AD dat er sprake is van toename van racisme op het internet zou best kunnen kloppen, maar de cijfers van alleen MinD vormen hiervoor een veel te smalle basis.